เคยไหม? อยู่ดี ๆ น้องหมาน้องแมวก็เบื่ออาหาร อาเจียน หรือท้องเสียแบบไม่มีปี่มีขลุ่ย… บอกเลยว่าอาการเหล่านี้อาจไม่ใช่เรื่องเล็ก เพราะเบื้องหลังอาจเกี่ยวข้องกับ “ระบบทางเดินอาหาร” ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการดูดซึมสารอาหารและขับถ่ายของร่างกายสัตว์เลี้ยงที่เรารัก
ระบบทางเดินอาหารของสุนัขและแมวเริ่มตั้งแต่ช่องปาก หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลากยาวไปถึงตับ ตับอ่อน ลำไส้เล็ก ลำไส้ใหญ่ จนถึงอวัยวะขับถ่าย เรียกได้ว่าครอบคลุมทั้งเส้นทางตั้งแต่กินจนปล่อย!
เมื่อสัตว์เลี้ยงมีอาการผิดปกติ เจ้าของควรสังเกตให้ดีว่า อาการนั้นเกิดขึ้นจากส่วนใดของระบบทางเดินอาหาร เช่น ปวดท้อง อาเจียน ถ่ายเหลว หรือขับถ่ายลำบาก และอย่าลืมหาสาเหตุร่วมด้วย เช่น พฤติกรรมการกิน อาหารที่ไม่เหมาะสม หรือโรคที่แฝงอยู่ เพื่อให้สามารถพาไปพบสัตวแพทย์ได้อย่างรวดเร็ว และรับการรักษาที่ตรงจุด
อาการของระบบทางเดินอาหารผิดปกติ
สำหรับอาการที่มักพบได้ในโรคกลุ่มทางเดินอาหาร พบตั้งแต่น้ำลายไหลมากเกินไป ท้องเสีย ถ่ายเหลว ท้องผูก อาเจียน สำรอก น้ำหนักลด มีเลือดออกปนมากับอุจจาระ รวมถึงเมื่อลองกดช่องท้องของสัตว์แล้วพบว่ามีอาการเจ็บปวดเกิดขึ้น โดยส่วนใหญ่แล้วอาการที่แสดงออกจะบ่งบอกถึงตำแหน่งที่เกิด เช่น
อาการที่เกี่ยวข้องกับโรคในช่องปาก กราม หรือหลอดอาหาร
มักพบสัตว์มีการเคี้ยวหรือกัดที่ผิดปกติไปจากเดิม หรือพบว่าบางครั้งสัตว์จะแสดงการกลืนที่มีปัญหา
อาการที่เกี่ยวข้องกับโรคในกระเพาะอาหารหรือลำไส้
เมื่อมีการอักเสบเกิดขึ้น สิ่งที่เจ้าของจะสามารถสังเกตได้คือ มักพบสัตว์แสดงอาการอาเจียนอยู่บ่อยครั้ง ซึ่งการอักเสบนั้นต้องให้สัตวแพทย์ช่วยวินิจฉัย อาจเกิดได้ทั้งจากโรคติดเชื้อและไม่ติดเชื้อ อย่างไรก็ตามการอาเจียนไม่ใช่ความผิดปกติที่ระบบทางเดินอาหารเสมอไป สัตว์ที่มีภาวะโรคไตก็มีภาวะของการอาเจียนได้เช่นกัน ทั้งนี้อาจต้องใช้การสังเกตอาการอื่น ๆ ของสัตว์เลี้ยงเพิ่มเติม รวมถึงการตรวจทางห้องปฎิบัติการซึ่งจะช่วยยืนยันภาวะของโรคที่เกิดขึ้นได้
สาเหตุของระบบทางเดินอาหารผิดปกติ
1. เกิดจากพยาธิในระบบทางเดินอาหาร
การปวดท้องของสัตว์เลี้ยงยังสามารถเกิดขึ้นได้จากการมีพยาธิในระบบทางเดินอาหาร ซึ่งไม่เพียงแต่พยาธิจะแย่งสารอาหารจากสัตว์ แต่ยังก่อให้เกิดความผิดปกติในทางเดินอาหารได้อีกด้วย สำหรับวิธีการป้องกันนั้นง่ายมาก คือควรให้สัตว์ได้รับยาถ่ายพยาธิอย่างสม่ำเสมอ ตามโปรแกรมที่สัตวแพทย์แนะนำในแต่ละช่วงอายุสัตว์
2.เกิดจากอาหารและโภชนาการที่ไม่เหมาะสม
นอกจากโรคติดเชื้อในระบบทางเดินอาหารที่กล่าวมาแล้ว ยังมีอีกหลายโรคที่ไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อแต่ทำให้สัตว์เกิดความเจ็บปวดได้ เช่น การกินมากเกินไป หรือกินอาหารที่ไม่เหมาะสมกับระบบย่อยอาหารของสัตว์ชนิดนั้น ๆ กระดูกที่เจ้าของนำมาให้สัตว์เลี้ยงกัดแทะเล่น ก็เป็นหนึ่งในสาเหตุที่ทำให้เกิดความผิดปกติของระบบทางเดินอาหารได้ เช่น การทิ่มแทงของกระดูกในกระเพาะหรือลำไส้ของสุนัข หรือก้างปลาแทงปากและหลอดอาหารของแมว สาเหตุเหล่านี้ล้วนแล้วแต่เกิดจากความเข้าใจคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับการดูแลสัตว์และให้อาหารสัตว์ ซึ่งมักกลายเป็นปัญหาสะสมเรื้อรังในระบบทางเดินอาหารของสัตว์ได้
3.เกิดจากสารพิษบางอย่างที่ผลิตในร่างกายหรือได้รับจากภายนอก
บางครั้งอาการที่เกี่ยวกับทางเดินอาหารก็ไม่ได้มีสาเหตุโดยตรงมาจากทางเดินอาหาร เช่น เมื่อสัตว์เป็นโรคที่เกี่ยวกับไต ตับ หรือต่อมหมวกไต มักพบมีการอาเจียนร่วมด้วย ซึ่งเกิดจากความเป็นพิษของสารที่ผลิตออกมา หรือสะสมในกระแสเลือดจากโรคดังกล่าว
คำแนะนำเมื่อพบสัตว์เลี้ยงมีความผิดปกติในระบบทางเดินอาหาร
เจ้าของสามารถใช้วิธีง่าย ๆ ในการแยกสาเหตุเบื้องต้นของโรคในสัตว์เลี้ยงว่าเกิดจาก “เชื้อโรค” หรือไม่ โดยให้สังเกตว่าอาการนั้นกระจายหรือไม่ หากมีแค่น้องตัวเดียวที่ป่วย ส่วนเพื่อน ๆ ที่อยู่ด้วยกันยังสบายดี ไม่แสดงอาการอะไรเลย ก็มีแนวโน้มว่าอาจเกิดจากโรคที่ไม่ติดต่อ เช่น ระบบย่อยแปรปรวน หรืออาหารไม่เหมาะสม
แต่หนึ่งในอาการที่มักทำให้เจ้าของสัตว์เลี้ยงกังวลใจ คือภาวะท้องเสียหรือถ่ายเหลว ซึ่งส่วนใหญ่มักเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียหรือไวรัสในระบบทางเดินอาหาร เมื่อสัตว์เริ่มมีอาการท้องเสีย สิ่งสำคัญที่ต้องระวังคือ ภาวะช็อกจากการขาดน้ำและอิเล็กโตรไลต์อย่างรุนแรง ซึ่งอาจเป็นอันตรายได้ เจ้าของควรสังเกต สี กลิ่น ความถี่ และลักษณะของอุจจาระ รวมถึงพฤติกรรมที่เปลี่ยนไป เช่น
- นอนขดตัวเหมือนปวดท้อง
- เหยียดขาหน้ามากผิดปกติ
- วางอกแนบพื้น
- หรือยกขาหลังขึ้น
อาการเหล่านี้ล้วนเป็นสัญญาณเตือนว่า น้องอาจกำลังไม่สบายจากปัญหาในระบบทางเดินอาหาร
กรณีเกิดอาการท้องเสียแบบเฉียบพลัน
แนะนำให้งดอาหาร 12-24 ชั่วโมง หรือให้อาหารที่มีลักษณะย่อยง่ายในปริมาณเล็กน้อย สามารถให้น้ำได้เป็นปกติ และรีบพาไปปรึกษากับสัตวแพทย์ เพื่อจัดการกับสาเหตุที่ทำให้เกิดโรคในระบบทางเดินอาหาร รวมถึงให้ยารักษาอาการ หรือให้สารน้ำเพื่อชดเชยอิเล็คโตรไลท์และน้ำที่สูญเสียไป
หากสัตว์เลี้ยงของเพื่อน ๆ เกิดปัญหาเหล่านี้ขึ้น อย่านิ่งนอนใจนะคะ เพราะอาจจะเป็นอะไรที่มากเกินกว่าท้องเสียธรรมดาได้ค่ะ
บทความน่าสนใจของ DEEMMI: อาบน้ำให้น้องหมา กับความฮาของ 5 พฤติกรรมสุดป่วน
สพ.ญ.สุดา สุระสินธุ์อนันต์
คณะสัตวแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
